ساختمان چیست؟ (اطلاعات کلی درباره ساختمان بویژه رشد و تکامل آن از گذشته تاکنون)

ان از گذشته تا کنون، یکی از اصلی‌ترین نیازهای بشر، سرپناه بوده است. ساختمان، به عنوان پناهگاهی برای انسان عمل می‌کند و در این مقاله، به بررسی این نیاز اساسی پرداخته خواهیم شد.

ساختمان چیست؟

یک ساختمان، به عنوان یک سازه سرپوشیده یا مسقف، توسط مهندسان مربوطه طراحی شده و با استفاده از مصالح ساختمانی خاص ساخته می‌شود. این ساختمان از زیربنا، ستون، کف، سقف، دیوار و سایز اجزای ساختمانی تشکیل شده است. به طور کلی، ساختمان یک سازه محصور است که با استفاده از دیوار، یک قطعه زمین را از قطعات کناری آن جدا می‌کند.

انواع کاربری ساختمان

مسکونی

معمولا به ساختمان‌هایی که برای اسکان دائم یا موقت خانوار ساخته شده‌اند، کاربری مسکونی گفته می‌شود. این ساختمان‌ها شامل یک یا چند اتاق، آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی هستند. با اخذ مجوز از سازمان‌های مربوطه، این ساختمان‌ها می‌توانند به کاربری اداری یا تجاری نیز تبدیل شوند.

تجاری

ساختمان‌هایی که در آن، افراد و شرکت‌ها به صورت قانونی در حال انجام فعالیت‌های تجاری هستند، به عنوان ساختمان‌های تجاری شناخته می‌شوند. این ساختمان‌ها به عنوان مکانی برای انجام تجارت و کسب و کار، مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای آن‌ها باید کاربری تجاری تعریف شود. در واقع، هر مکانی که فعالیت‌های تجاری و معاملات انجام می‌شود، به عنوان یک محل تجاری شناخته می‌شود و باید برای آن کاربری تجاری در نظر گرفته شود.

اداری

ساختمان‌های اداری اغلب به شکل آپارتمانی ساخته می‌شوند و برای استفاده به عنوان دفتر کار یا فروشگاه به کار می‌روند.

صنعتی

ساختمان‌هایی که برای فعالیت‌های صنعتی مانند تولید، انبارداری و توزیع مجوز قانونی دارند، به عنوان ساختمان‌های صنعتی شناخته می‌شوند. این ساختمان‌ها اغلب در مناطق خارج از شهر یا در شهرک‌های صنعتی واقع شده‌اند. کارخانه‌ها، انبارها، کارگاه‌ها و تعمیرگاه‌ها نمونه‌هایی از ساختمان‌های صنعتی هستند.

خدمات شهری

آتش‌نشانی، دفتر پست، کلانتری، مراکز زباله و … جز کاربری خدمات شهری هستند.

ورزشی

مجتمع‌های ورشی، استخر‌ها و باشگاه‌ها جز کاربری ورزشی هستند.

آموزشی

این کاربری با نام “ساختمان‌های آموزشی” مرتبط است و به مجموعه‌ای از ساختمان‌ها اشاره دارد که در آنها فرایند آموزش و پرورش انجام می‌شود. مدارس، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها نمونه‌هایی از این ساختمان‌های آموزشی هستند.

بهداشتی و درمانی

اگر یک ساختمان، بیمارستان، درمانگاه، داروخانه، مطب پزشک، رادیولوژی و یا هر مکان دیگری برای استفاده بهداشتی و درمانی ساخته شود، آن مکان به طور کامل به کاربری بهداشتی و درمانی اختصاص داده می‌شود.

مذهبی

مجموعه‌های مذهبی مانند مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و مراکز ویژه اقلیت‌های مذهبی، به عنوان مکان‌هایی برای انجام فعالیت‌های مذهبی شناخته می‌شوند.

فرهنگی

ساختمان‌هایی که در آنها مراکز فعالیت‌های فرهنگی مانند موزه، نمایشگاه، سینما، تئاتر، کتابخانه، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سالن اجتماعات و غیره احداث می‌شوند، به عنوان ساختمان‌های فرهنگی شناخته می‌شوند.

جهانگردی و گردشگری

ساختمان‌هایی که برای ارائه خدمات به مسافران و گردشگران طراحی شده‌اند، به عنوان ساختمان‌های با کاربری جهانگردی و گردشگری شناخته می‌شوند. این ساختمان‌ها شامل هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، شهربازی‌ها و سایر مراکز گردشگری هستند.

مختلط

وقتی یک ساختمان یا مجتمع شامل ترکیبی از کاربری‌های مختلف مانند مسکونی، تجاری، آموزشی و غیره باشد، به آن کاربری مختلط گفته می‌شود.

فاقد کاربری

ساختمان یا زمینی که هیچگونه کاربری ندارد و توسط شهرداری به عنوان ذخایر شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد، به عنوان فاقد کاربری شناخته می‌شود.

اجزای تشکیل دهنده ساختمان

ساختمان‌ها اجزایی اصلی دارند که این اجزا در تمامی ساختمان‌ها وجود دارند. در این قسمت به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

۱-فونداسیون یا زیربنا

ساختمان دارای قسمتی به نام فونداسیون است که در پایین‌ترین نقطه ساختمان قرار دارد و بارهای زنده و مرده سازه را به زمین منتقل می‌کند. می‌توان فونداسیون را به دو دسته سطحی و عمیق تقسیم کرد و هر یک از این دسته‌ها شامل انواع مختلفی از فونداسیون هستند.

فونداسیون سطحی

• منفرد: به صورت مربع یا مستطیل بوده و برای تک ستون ساخته می‌شود.
• مرکب: به ترکیبی از چند فونداسیون منفرد گفته می‌شود. این اتفاق هنگامی رخ می‌دهد که چند ستون نزدیک به یدیگر باشند و فونداسیون‌های آنها با یکدیگر همپوشانی داشته باشد.
• نواری: این نوع فونداسیون پهن‌تر از فونداسیون دیوارهای باربر معمولی هستند و برای تک ستون‌ها، دیوارها و پایه پل‌ها استفاده می‌شود.
• گسترده: فونداسیون گسترده به طور کامل و برای تمامی سطح ساختمان است. این فونداسیون به صورت یک فونداسیون مرکب برای تمامی اجزای ساختمان ایجاد می‌شود.

فونداسیون عمیق

• شمعی: این فونداسیون در عمق زیاد زمین و با هدف انتقال بارهای سنگین به لایه‌های سنگ سخت به کار می‌رود. استفاده از این فونداسیون برای سطوح گسترده و پهن مناسب نیست. کاربرد آن، جلوگیری از بلند شدگی سازه در اثر نیروهای جانبی مانند زلزله و طوفان است.
• حفاری: این نوع فونداسیون نیز عملکردی مشابه با فونداسیون شمعی دارد و تفاوت آنها در این است که فونداسیون حفاری نسبت به فونداسیون شمعی می‌تواند بار بیشتری از ستون‌ها منتقل کند. هنگامی که لایه‌های سخت زمین، در عمقی حدود ۱۰ تا ۱۰۰ متر قرار داشته باشد، از این نوع فونداسیون استفاده می‌شود.

۲-سقف

سقف، به عنوان پوشش و بالاترین سطح ساختمان، اتاق یا هر طبقه، شامل وظایف متعددی است. در ساختمان‌های یک طبقه، سقف به منظور محافظت از فضای داخلی ساختمان در برابر نور خورشید، سرما، گرما، باد و باران به کار می‌رود. اما در ساختمان‌های چند طبقه، سقف علاوه بر این وظیفه، جداسازی طبقات و انتقال بارهای جانبی به ستون‌ها را نیز بر عهده دارد. در مناطق سردسیر، ارتفاع سقف کمتر است تا فضای داخلی سریعتر گرم شود، اما در مناطق گرمسیر، سقف بلندتر ساخته می‌شود تا هوا جریان داشته باشد. انواع مختلفی از سقف وجود دارد که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

• سقف متحرک
• سقف نیازیت
• طاق ضربی
• کامپوزیت
• دال بتنی
• کامپوزیت کرومیت
• تیرچه و بلوک
• سقف  L.C.P
• تیرچه و بلوک کرومیت
• متال دک
• سقف یوبوت
• سقف سبک
• سقف وافل

۳-جان پناه

جان پناه، یک سازه کم ارتفاع است که در لبه پشت بام‌ها، بالکن‌ها و راهروها نصب می‌شود. علاوه بر جلوگیری از پرت شدن افراد و وسایل و تجهیزات به پایین، وظیفه‌های دیگری نیز دارد. به عنوان مثال، محافظت از سقف از طریق جلوگیری از ورود رطوبت به سقف و زیباسازی ساختمان.

۴-تیر سر در

تیرهایی که در بالای ورودی‌ها و پنجره‌ها قرار می‌گیرند، به منظور تحمل وزن دیوار روی ورودی ساخته می‌شوند. این تیرها معمولا از بتن سیمانی تقویت شده ساخته می‌شوند، اما در برخی ساختمان‌های مسکونی از آجر نیز استفاده می‌شود. سر تیرها نیز معمولا از بتن سیمانی تقویت شده ساخته می‌شود.

۵-تیرها و دال‌ها

ساختار افقی ساختمان را تیرها و دال‌ها تشکیل می‌دهند که جنس آنها از بتن سیمانی تقویت شده است. در ساختمان یک طبقه، دال بالایی همان سقف است.

۶-ستون‌ها

ساختار عمودی ساختمان را ستون می‌گویند. ستون‌‌ها بر دو نوع ساختاری و معماری هستند. ستون‌های ساختاری وزن دال بالایی را به فونداسیون منتقل می‌کنند و ستون‌های معماری به دلایل زیبایی شناسانه ایجاد شده‌اند.

۷-دیوارها

دیوارها به عنوان اجزای عمودی ساختمان، در دو نوع سازه‌ای و معماری عمل می‌کنند. دیوارهای سازه‌ای که به عنوان دیوارهای برشی شناخته می‌شوند، برای انتقال بارهای جانبی به دیافراگم کف استفاده می‌شوند. از دیوارهای معماری نیز برای جداسازی و تخصیص فضاها استفاده می‌شود. این دیوارها از موادی مانند آجر، سنگ، بلوک‌های سبک و سنگین و غیره ساخته می‌شوند. با استفاده از دیوارها، فضاهای متفاوتی ایجاد می‌شود. برای ایجاد ارتباط بین درون و بیرون اتاق‌ها و ایجاد ارتباط بین فضای داخلی ساختمان و بیرون آن، از در و پنجره در دیوارها استفاده می‌شود.

۸-کف

سطحی که بر روی پایه ستون (یک لایه از ملات سیمانی که بین زیر بنا و رو بنا قرار می‌گیرد) قرار می‌گیرد، با نام کف شناخته می‌شود. این کف باید به خوبی فشرده و صاف شود. برای اجرای کف، می‌توان از مصالح متنوعی مانند سنگ مرمر، کاشی، موزاییک، پارکت، گرانیت، بتن و غیره استفاده کرد.

۹-راه پله

یکی از اجزای ساختمان راه پله یا پلکان است که به مجموعه ای از پله‌ها گفته می‌شود. انتقال از تراز پایین به تراز بالا از طریق راه پله صورت می‌گیرد.

انواع ساختمان از نظر نوع سازه

ساختمان‌ها بر اساس اسکلت بندی معمولا چهار نوع دارند.

1. اسکلت فلزی
2. اسکلت بتنی
3. اسکلت چوبی
4. اسکلت کامپوزیت

در حال حاضر، استفاده از اسکلت چوبی به شدت کاهش یافته و بستگی به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی دارد. در گذشته، بیشتر ساختمان‌ها از اسکلت چوبی استفاده می‌کردند، اما امروزه این نوع اسکلت بیشتر در اصطبل‌ها، گاراژهای ماشین، ساختمان‌های تفریحی و محل نگهداری از قایق‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه، بیشتر به اسکلت بتنی و فلزی توجه می‌شود و استفاده از اسکلت کامپوزیت نیز در شرایط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اسکلت فلزی

ساختمان‌هایی که از مواد اولیه فلزی یا فولادی برای ساخت مقاطع عمودی و افقی استفاده می‌کنند، به عنوان ساختمان با اسکلت فلزی شناخته می‌شوند. استفاده از این نوع اسکلت، باعث کاهش وزن نهایی آن می‌شود.

اسکلت بتنی

در ساختمان‌های بتنی، از یک اسکلت بتنی استفاده می‌شود که شامل بتن آرمه و فولاد می‌باشد. بتن آرمه از ترکیب شن، ماسه، سیمان و فولاد به صورت میلگرد یا آجدار تشکیل شده است. در صورت استفاده از بتن آرمه در تیرهای اصلی، ستون‌ها و پایه‌های ساختمان، سازه بتنی به شمار می‌رود.

مقایسه اسکلت بتنی و فلزی

اجرای اسکلت بتنی از نظر اقتصادی به صرفه‌تر از اسکلت فلزی است، از نظر سهولت اجرا نیز اسکلت بتنی مزست دارد، زیرا اجرای اسکلت فلزی نیاز به حساسیت بیشتری دارد.

مراحل ساخت یک ساختمان جدید

در این قسمت به بررسی مراحل مختلف ساخت یک ساختمان از ابتدا تا انتها می‌پردازیم.

سوالات متداول